ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی شهر اهر در برابر بحران زلزله
محورهای موضوعی : آمایش محیط
هوشنگ سرور
1
(دانشگاه مراغه)
امیر کاشانی اصل
2
(فارغ التحصیل دانشگاه مراغه)
کلید واژه: مدیریت بحران, زلزله, آسیب پذیری, فضاهای شهری, شهر اهر,
چکیده مقاله :
همگام با رشد شتاب‌زده شهرها و پیچیده‌شدن فرآیندهای درونی جوامع، بر تعداد بحران‌ها و پیچیدگی شهرها نیز افزوده می‌شود و در پی آن، آسیب‌پذیری افزایش می‌یابد. با توجه به اینکه که انسان محوریت اصلی در آسیب‌پذیری و مقابله با بحران است و نیز فضاهای شهری دربرگیرنده بیشترین جمعیت هستند، توجه به این فضاها نیاز مبرم عصر کنونی می‌باشد. در این راستا به منظور سیاست‌گذاری کاهش آسیب‌پذیری فضاهای شهری در مقابل مخاطرات طبیعی و لزوم اتخاذ صحیح تصمیم‌ها و اجرای عملیات متناسب با آن و همچنین با توجه به پیشرفت دانش و تکنولوژی بشری، برای ارائه تصویری روشن از عواقب ناشی از مخاطرات، ارزیابی پهنه‌های آسیب‌پذیر شهری ضروری است. این ارزیابی و برنامه‌ریزی در راستای آن، کارآمدترین و یا شاید بهترین گزینه مدیریت و برنامه‌ریزی شهری برای مقابله با مخاطرات طبیعی و به‌خصوص زلزله می‌باشد. از این‌رو در این پژوهش با توجه به احتمال آسیب‌پذیری شهر اهر به‌دلیل موقعیت جغرافیایی آن، سعی شده است با بررسی وضعیت موجود و تجزیه و تحلیل آن، به ارزیابی آسیب‌پذیری فضاهای شهری اهر در برابر بحران زلزله پرداخته شود. نوع این پژوهش از نظر هدف کاربردی و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی می‌باشد. برای سنجش آسیب‌پذیری فضاهای کالبدی شهر در برابر زلزله از شاخص‌های 15گانه در سه طیف شاخص‌های سازه‌ای، برنامه‌ریزی و طبیعی استفاده شده است. پس از تعیین وزن شاخص‌ها با توابع چند متغییره، سعی شده با استفاده از مدلAHP به این موضوع پرداخته شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که حدود 30 درصد از فضاهای ساخته‌شده شهری اهر در برابر زلزله، آسیب‌پذیری متوسط به بالایی دارند و ساختار کالبدی مطلوبی برای مدیریت بحران ناشی از زلزله را ارائه نمی‌نمایند.
Along with explosive growth of cities and complication of inner-city processes, the number of crisis and urban complication increases and as a consequence vulnerability increases too. Considering that the man is in the center of the vulnerability and encounter with crisis, and also urban spaces contain most of the population, noticing these spaces is of urgent importance. In this respect, making policies to reduce vulnerability of urban spaces against natural disasters, considering their accidental nature and the necessity of adopting right decisions and development of human knowledge and technology, analysis of vulnerable areas in cities are essential to present a vivid picture of consequences of disasters. The analysis and planning is the most effective and perhaps the best choice of management and urban planners to counter natural disasters, especially earthquakes. Thus, considering vulnerability of Ahar city because of its geographical position, the aim of the present study is to investigate and evaluate vulnerability of Ahar urban spaces in facing earthquake crisis. The study is applied and descriptive-analytic method was used. To measure the vulnerability of urban spaces against earthquake, 15 scales were used in three constructive, planning, and natural types. Having measured scale’s weight using multivariate analysis, the study tried to use AHP model . The results of the study showed that 30% of urban spaces made in Ahar city to counter earthquake, are increasingly vulnerable to it and they lack structural framework to manage earthquake crisis
1) احدنژاد روشتی، م، زلفی، ع، نوروزی، م، جلیلی، ک. 1390. ارزیابی آسیب پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله (نمونه موردی شهر خرمدره). فصل نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس. سال3 (7). 81-97.
2) امینی، الف، حبیب، ف، مجتهدزاده غ. 1389. برنامه‌ریزی کاربری زمین و چگونگی تاثیر آن در کاهش آسیب‌پذیری شهر در برابر زلزله. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، شماره3 (11). 161-174.
3) آهنچی، م. 1376. مدیریت سوانح: مفاهیم، اصول و تئوری‌ها، کتاب یکم. مرکز آموزش و تحقیقات جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران. تهران.220 صفحه.
4) پارسی، ح. 1381. شناخت محتوای فضای شهری. مجله هنرهای زیبا. شماره 11. تهران.41-49.
5) پورکرمانی، م، آرین، م. 1377. لرزه خیزی ایران. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. تهران. 212 صفحه.
6) دلال‌اوغلی، ع. 1371. ژئومورفولوژی چاله اهر. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبربز. 180صفحه.
7) رنجبر، م. رشیدزاده، م.1390. قابلیت ها و محدودیت های ژئومرفولوژیکی شهرستان اهر و تاثیر آن در پراکنش آبادیها، فصلنامه جغرافیای‌طبیعی، سال 4، شماره 14. 27-42.
8) زارع، م. 1380. خطر زمین لرزه و ساخت و ساز در حریم گسل شمال تبریز و حریم گسلش گسلهای زمین لرزه ای ایران. پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله. شماره 2، تهران. 46-57.
9) زارع، م. 1391. نقش انسان در بلایاى طبیعى. روزنامه شرق. پنجشنبه 21 دی ماه91.
10) زیاری، ک. 1385. اصول و روش های برنامه ریزی منطقه‌ای. انتشارات دانشگاه یزد. 334 صفحه.
11) زهرائی، م. 1392. ارزیابی کیفی آسیب‌پذیری لرزه ای ساختمان‌های شهر بندرعباس. پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله. سال 16. شماره 2. تهران.23-34.
12) فتوحی، س. کیانی، س. 1394.ریز پهنه‌بندی ریسک سیلاب شهری با استفاده از مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه‌ی موردی:شهر نهاوند) فصلنامه آمایش محیط،سال 8، شماره 29،ملایر 152-133
13) قائد رحمتی،ص و همکاران.1393. ارزیابی متغیرهای تاثیر گذار بر آسیب پذیری مساکن شهری در برابر زلزله(مطالعه موردی: شهر بروجرد) فصلنامه آمایش محیط، سال 7. شماره 24. 104-83
14) قدیری، م. 1389. تبیین افتراق اجتماعی - فضایی آسیب‌پذیری کلان‌شهر تهران در برابر زلزله. مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان‌جهان اسلام (2010ICIWG). 25-27 فروردین. زاهدان.1-17.
15) قنبری، ح و همکاران. 1390. بررسی تأثیر سازگاری کاربری های همجوار شهری در کاهش ریسک فاجعه و خسارات ناشی از زلزله، منطقه 3 و 7 شهرداری تبریز. اولین کنفرانس بین المللی ساخت و ساز شهری در مجاورت گسلهای فعال. 12- 14 شهریور. تبریز.1-18.
16) ملکی، الف. 1386. پهنه‌بندی خطر زمین لرزه و اولویت بندی بهسازی مساکن در استان کردستان. پژوهش های جغرافیایی. شماره 59. دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران. تهران.115-124.
17) ملکی، ک و همکاران.سلامتی و امنیت شهرهای دفاعی با الگوی برنامه ریزی چند منظوره(نمونه موردی: شهر سنندج)فصلنامه آمایش محیط، سال 8،شماره 29. 50-27
18) منصوری، ب، امینی‌حسینی، ک. 1386. روش های برآورد سریع خطرپذیری و خسارت لرزه‌ای بر مبنای پایش شهری. پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله. سال 10. شماره 1. 34-48.
19) نوروزی، ل. 1386. سوانح طبیعی در محیط‌زیست شهری؛ چالش‌ها و راهبردها. فصلنامه جستارهای شهرسازی. شماره21. 57-49
20) Allen, R. M. 2007. Earthquake Hazard Mitigation: New Directions and Opportunities, University of California Berkeley, Berkeley, CA, USA, pp 607-647.
21) Giovinazzi.S, Lagomarsino. S, Pampanin. S. 2006. Vulnerability Methods and Damage Scenario for Seismic Risk Analysis as Support to Retrofit Strategies: an European Perspective, NZSEE Conference.
22) Moe, T. L, pathranakul, P. 2006. An Integrated Approach to Natural Disaster Prevention and Management, Vol 15No.3, Emerald Group Publishing Limited of natural hazards.Geographical Review, 79.
23) Nakabayashi, i.1994. urban planning based on disaster risk assessment , in disaster management in metropolitan areas for the 21st century, proseedings of the idndr aichi/Nagoya intearnational conference, 1-4 november, Nagoya, japan.P 225.
24) Smith, K. 2000. Environmental hazards, Assessing risk and reducing disaster, 3rd Ed, London and Newyourk.
25) Tucker, B.E.1994. Some Remark Concerning Worldwide Earthquake Hazard and Earthquake Hazard mitigation. Issues in urban Earthquake Risk, P.P. 1-10.
United Nations Development Programme (UNDP). 2004. Reducing Disasters Risk : A Challenge for Development, P 33
_||_